Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk Geleneğinde “Don Değiştirme

Makale
Mehmet Alparslan Küçük, Prof. Dr.
Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk Geleneğinde “Don Değiştirme
Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi
Dinler Tarihi
Türk Kültürü
2020
c. , sy.
ss. 97-222
Şaman, Alevilik/Bektaşilik, Türk geleneği, motif, don değiştirme
Pdf
Türkler; İslam’ın yayılış sürecinde, Orta Asya’dan Anadolu’ya gelmiş
ve Geleneksel Türk Dini inanışlarını, Anadolu’da, İslamî kisve altında
yaşatmışlardır/yaşatmaktadırlar. Hatta yer yer Geleneksel Türk Dini
inanışı ile İslam inancı yan yana götürülmüş, İslam’a uygun olmayanların
bir kısmı çıkarılmış, bir bölümü İslami kisveye büründürülmüş ve
bazıları da değiştirilmeden aynen “örf” olarak muhafaza edilmiştir. Bu
bağlamda Geleneksel Türk Dini inanışına sahip Türk boyları ile İslam
inancını benimseyen Türkler arasında bazı ortak inanışlar ve gelenekler ortaya çıkmıştır. Bu ortak anlayışlardan ve inanışlardan biri de “don değiştirme” motifi olmuştur. Türklerin menkıbelerindeki, masallarındaki ve efsanelerindeki en önemli motiflerden biri olan “don değiştirme”; ölüm ve ruh, sınama, üstünlük/keramet ve yaratılış unsuru olarak dört temel yapıda kendisini göstermektedir. Bu çerçevede makalemizde, ilk olarak, don değiştirme motifinin (tartışmalara girilmeksizin) kavramsal analizi yapılmış, ardından da ölüm, ruh, sınama (ödül/ceza), keramet, üstünlük ve yaratılış/türeme unsuru olarak ortak payda çerçevesinde örneklendirilmesi gerçekleştirilmiştir. Sonuç kısmında ise genel bir değerlendirme yapılmıştır.